Hiệp hội Chế biến và Xuất khẩu thủy sản Việt Nam (VASEP) đã nhấn mạnh tại hội nghị toàn thể hội viên 2024. Ngành thủy sản đang đối mặt với tình hình thiếu hụt nguyên liệu cả nuôi trồng lẫn đánh bắt tự nhiên. Các biến động từ quy hoạch đất cho sản xuất tại nhiều địa phương và các quy hoạch sử dụng đất chưa đồng bộ đang là thách thức lớn cho cả doanh nghiệp và người nuôi thủy sản

Nguyên nhân

Một trong những nguyên nhân chính là các rào cản tài chính. Nguyễn Nam Vinh, Phó Giám đốc Công ty TNHH Huy Nam, cho biết việc tiếp cận các gói vay ưu đãi vẫn rất khó khăn, do các ngân hàng thường không chấp nhận thế chấp tài sản là sản phẩm thủy sản. Điều này là do việc định giá và quản lý tài sản này phức tạp, thiếu các đơn vị thẩm định giá chuyên sâu.

Giá dầu tăng cao cũng là một yếu tố quan trọng, làm gia tăng chi phí đánh bắt và giảm lợi nhuận từ xuất khẩu hải sản. Nhiều phương tiện đánh bắt đã phải tạm ngưng hoạt động do không bù đắp được chi phí sản xuất. Hơn nữa, biến đổi khí hậu cũng làm cho hoạt động khai thác thủy sản trở nên khó khăn hơn. Các hiện tượng thời tiết cực đoan như bão, lũ và nhiệt độ tăng cao đã ảnh hưởng lớn đến môi trường sống của các loài thủy sản, làm giảm sản lượng đánh bắt tự nhiên.

Ngành thủy sản cũng đang đối mặt với sự bất cân đối giữa nguồn lợi hải sản và số lượng nhà máy chế biến, đặc biệt là trong mảng surimi (thịt cá xay). Ngô Minh Phương, Giám đốc điều hành Công ty Việt Trường Seafood, cho biết nguồn nguyên liệu ngày càng giảm sút trong khi nhà máy mới liên tục được xây dựng. Điều này dẫn đến tình trạng giành giật nguyên liệu, đẩy giá thành sản xuất lên cao và khiến các doanh nghiệp thua lỗ.

Giải pháp từ doanh nghiệp và nhà nước

Thiếu hụt nguyên liệu trong nước buộc các doanh nghiệp phải nhập khẩu nguyên liệu. Trong tháng 5/2024, giá trị nhập khẩu thủy sản ước đạt 200 triệu USD, nâng tổng giá trị nhập khẩu thủy sản 5 tháng đầu năm 2024 lên 992 triệu USD. Để giải quyết vấn đề này, các doanh nghiệp cần có những giải pháp linh hoạt hơn.

Các doanh nghiệp cần tăng cường đầu tư vào nghiên cứu và phát triển để cải thiện quy trình sản xuất, tối ưu hóa nguồn nguyên liệu và giảm thiểu lãng phí. Việc ứng dụng công nghệ tiên tiến trong nuôi trồng và chế biến thủy sản cũng là một giải pháp hiệu quả để nâng cao năng suất và chất lượng sản phẩm. Các doanh nghiệp cần đầu tư vào các công nghệ mới như công nghệ sinh học, tự động hóa và kỹ thuật số hóa để cải thiện quy trình sản xuất và quản lý. Điều này không chỉ giúp giảm chi phí sản xuất mà còn nâng cao khả năng cạnh tranh của doanh nghiệp trên thị trường quốc tế.

Một giám đốc doanh nghiệp ở Sóc Trăng trong lĩnh vực chế biến xuất khẩu tôm đã chia sẻ về việc chủ động trong sản xuất tôm thương phẩm. Doanh nghiệp đã tập trung thu hoạch và hoàn thiện hệ thống ao nuôi mới, thả nuôi liên tục để giảm áp lực công việc và kéo dài thời gian thu hoạch, thuận tiện cho việc chế biến. Công ty CP Tập đoàn Thủy sản Minh Phú (MPC) cũng đặt mục tiêu đến năm 2030 giá thành tôm nguyên liệu Việt Nam sẽ bằng giá Ecuador. Công ty đang hoàn thiện và đẩy mạnh sản xuất tôm giống theo công nghệ sinh học, phấn đấu đến năm 2035 sản xuất được 15 tỷ tôm giống và tự cung cấp 50% nhu cầu tôm nguyên liệu cho các nhà máy chế biến của mình.

Các công ty chế biến xuất khẩu cũng cần tận dụng các hiệp định thương mại tự do như EVFTA, CPTPP và UKVFTA để mở rộng thị trường xuất khẩu và tăng cường sự hiện diện trên thị trường quốc tế. Điều này sẽ giúp giảm sự phụ thuộc vào các thị trường truyền thống và mở rộng khả năng tiếp cận các nguồn nguyên liệu từ các quốc gia khác.

Ngoài những nỗ lực từ phía doanh nghiệp, các chuyên gia cho rằng cần có sự hỗ trợ từ nhà nước và các bên liên quan. Ở các địa phương có thế mạnh về thủy sản, cần thúc đẩy hợp tác giữa doanh nghiệp và người nuôi thông qua ký kết hợp đồng bao tiêu sản phẩm. Hỗ trợ về vốn vay, quy trình kỹ thuật nuôi, chọn giống, thức ăn, thuốc thú y, kiểm soát dịch bệnh và kỹ thuật bảo quản sau thu hoạch cũng rất cần thiết.

Việc liên kết với chuỗi sản xuất con giống, thức ăn và hỗ trợ hoạt động nuôi trồng cũng sẽ giúp giảm bớt gánh nặng cho doanh nghiệp. Đặc biệt, các doanh nghiệp xuất khẩu cần tham gia trực tiếp vào quá trình nuôi trồng thủy sản với quy mô trang trại để đảm bảo nguồn nguyên liệu ổn định và chất lượng cao cho sản xuất và xuất khẩu.

Ngoài ra, nhà nước cần có các chính sách hỗ trợ tài chính cho các doanh nghiệp thủy sản. Điều này bao gồm việc cung cấp các gói vay ưu đãi và hỗ trợ kỹ thuật để giúp doanh nghiệp vượt qua khó khăn. Việc này không chỉ giúp giảm chi phí sản xuất mà còn tăng cường khả năng cạnh tranh của doanh nghiệp trên thị trường quốc tế.

Việc tăng cường đào tạo và nâng cao năng lực cho người lao động trong ngành thủy sản cũng là một yếu tố quan trọng. Các chương trình đào tạo cần tập trung vào việc nâng cao kỹ năng và kiến thức về quy trình sản xuất, quản lý chất lượng và bảo vệ môi trường. Điều này sẽ giúp người lao động có thể làm việc hiệu quả hơn và góp phần nâng cao chất lượng sản phẩm thủy sản.

Tình trạng thiếu hụt nguyên liệu đang đặt ra nhiều thách thức cho ngành thủy sản Việt Nam. Tuy nhiên, với sự nỗ lực của các doanh nghiệp, sự hỗ trợ từ nhà nước và các bên liên quan, cùng với việc áp dụng các giải pháp công nghệ và bảo vệ môi trường, ngành thủy sản hoàn toàn có thể vượt qua khó khăn và tiếp tục phát triển bền vững trong tương lai.

Thúy Nga-Chi cục Thủy sản