Amoniac trong chuồng gà được tạo ra như thế nào?

          Nitơ trong nước tiểu và phân gà tồn tại dưới dạng axit uric (80%), NH3 (10%) và urê (5%). Khi nhiệt độ, độ ẩm, pH của phân hay chất độn chuồng nằm trong điều kiện nhất định, quá trình phân hủy nitơ có trong axit uric và urê sẽ xảy ra nhờ vào enzyme của các vi sinh vật. Thông thường, phân gà có pH khoảng 7,5-8,5 phù hợp cho vi khuẩn phân hủy nitơ thành NH3 (tối ưu là pH>8,5). Bên cạnh đó, độ ẩm >25%, nhiệt độ từ 5-25°C và môi trường hiếu khí sẽ thúc đẩy nhanh chóng quá trình nitơ trong phân gà phân hủy thành amoniac. Do đó, để kiểm soát nồng độ NH3 trong chăn nuôi thì cần kiểm soát tốt tất cả các yếu tố trên.

          Tác động của amoniac đến chăn nuôi gà

           Gây kích ứng niêm mạc mắt

          Tuỳ thuộc vào nồng độ NH3 trong chuồng nuôi và thời gian tiếp xúc, gà sẽ có các biểu hiện khác nhau. Nhìn chung, gà thường có biểu hiện như sưng, đỏ mí mắt; giác mạc bị viêm, loét. Trong trường hợp nặng, gà nhắm mắt hoàn toàn, mất khả năng nhìn. Điều này gây ảnh hưởng trực tiếp đến sức khoẻ, năng suất của gà, cũng như làm giảm phúc lợi động vật trong chăn nuôi.

          Phá vỡ hàng rào vật lý đường hô hấp trên

          NH3 trong chuồng nuôi kết hợp với hơi nước trong không khí tạo thành hợp chất gọi là amonium. Amonium có tính kiềm nhẹ gây phá vỡ hàng rào vật lý đường hô hấp trên. Khi gà hít vào, amonium gây kích ứng màng nhầy, tổn thương tế bào niêm mạc và ức chế hoạt động của lông rung. Do đó, làm lông rung mất khả năng chuyển động một chiều, dẫn đến bụi, dịch tiết, vi khuẩn, virus,... ở đường hô hấp trên không được đẩy ra ngoài. Khi đó, mầm bệnh có thể đi sâu vào đường hô hấp dưới và gây bệnh cho gà, phổ biến là các mầm bệnh do vi khuẩn nhu Mycoplasma gallisepticum, Ornithobacterium rhinotracheale, E.coli,...

          Ảnh hưởng đến năng suất chăn nuôi

           Nồng độ amoniac cao ảnh hưởng trực tiếp đến năng suất trong chăn nuôi, cụ thể là giảm tăng trọng, tăng FCR của gà. Ở nồng độ từ 10-25ppm, NH3 có thể làm trọng lượng gà giảm 2-7%; khi nồng độ đạt 25-50ppm, trọng lượng gà giảm 16-19% (Reece và cộng sự, 1980; Miles và cộng sự, 2004). Một nghiên cứu khác của Zhang và cộng sự (2015) cho thấy nhóm gà tiếp xúc với nồng độ NH3 75ppm có tăng trọng giảm 15,5%, lượng ăn vào giảm 9,6% so với nhóm đối chứng có điều kiện tiếp xúc NH3 là 3ppm. Tương tự, năm 2016, Bao Yi và cộng sự đã thực hiện thử nghiệm theo dõi khả năng tăng trưởng trên 96 con gà trong 3 tuần (từ 21-42 ngày tuổi). Gà được chia làm 2 nhóm, tiếp xúc với nồng độ NH3 lần lượt là 3ppm và 25ppm.

          Ảnh hưởng đến sức khỏe đường ruột

          Sức khỏe đường ruột của gà có thể bị tác động khi NH3 trong chuồng nuôi có nồng độ cao. Nghiên cứu của Zhang và cộng sự (2015) thực hiện trên 2 nhóm gà, nhóm thứ nhất được nuôi trong điều kiện nồng độ NH3 là Oppm và nhóm thứ 2 được nuôi trong điều kiện nồng độ NH3 là 75ppm. Thử nghiệm được thực hiện trong 21 ngày vào giai đoạn gà 21-42 ngày tuổi. Kết quả cho thấy có sự khác biệt về chiều cao lông nhung và độ sâu lớp tuyến ruột khi mổ khám kiểm tra lúc 42 ngày tuổi. Ở nhóm gà được nuôi trong điều kiện không có NH3, lông nhung phát triển tốt hơn, lớp tuyến ruột sâu hơn so với nhóm gà nuôi trong điều kiện nồng độ NH3 75ppm.

          Bên cạnh đó, nồng độ NH3 trong chuồng nuôi còn ảnh hưởng đến hệ miễn dịch gây hiện tượng viêm quá mức, ảnh hưởng đến quá trình đáp ứng miễn dịch tự nhiên của cơ thể gà; ngoài ra còn gây ra hiện tượng cháy chân trên gà do đặc tính kiềm của NH3 gây ăn mòn và tổn thương da chân, gà bị cháy chân không những ảnh hưởng tới sức khỏe, làm tăng nguy cơ xâm nhập của các mầm bệnh vào cơ thể mà còn ảnh hưởng đến chất lượng của gà khi xuất bán.

          Vậy làm cách làm để kiểm soát lượng NH3 trong chăn nuôi gà?

          Quản lý chất độn chuồng

          Quản lý tốt chất độn chuồng góp phần giảm thiểu sự tích tụ amoniac trong chuồng nuôi. Chất lượng và độ dày trấu là một trong những vấn đề quan trọng ảnh hưởng tới việc quản lý chất độn chuồng. Trấu dùng để làm chất độn chuồng phải đảm bảo khô ráo và sạch sẽ, rải trấu với độ dày 8-10cm, đối với những vị trí gần giàn mát cần rải trấu dày hơn. Trong quá trình nuôi, một số vị trí như phía dưới máng uống, gần giàn mát dễ bị ẩm ướt, trường hợp chỉ ẩm ướt ở bề mặt, người chăn nuôi cần thực hiện đảo trấu, bổ sung thêm trấu. Đối với trường hợp ẩm ướt nhiều, cần hốt bỏ và thay bằng trấu sạch.

          Quản lý độ thông thoáng chuồng nuôi

          Kiểm soát độ thông thoáng trong chuồng nuôi cũng đóng vai trò quan trọng trong việc kiểm soát NH3. Nếu hệ thống quạt hút và giàn mái vận hành không tốt, không khí không được lưu thông, NH3 sẽ tích tụ ngày càng nhiều bên trong chuồng. Do đó, trong quá trình vận hành quạt hút, người chăn nuôi cần chú ý điều chỉnh số lượng quạt, thời gian tắt, mở quạt để tạo độ thông thoáng phi hợp cho từng giai đoạn phát triển của gà. Ngoài ra, kh vận hành giàn mát, người chăn nuôi cần lưu ý cài đặ timer hẹn giờ để giàn mát có thời gian chạy - nghỉ phi hợp với điều kiện tiểu khí hậu chuồng nuôi và độ tuổi của gà. Cuối mỗi lứa nuôi, thực hiện vệ sinh giàn mát bằng axit citric giúp loại bỏ bụi bẩn, can-xi, ma-giê lắng đọng trên giàn mát, tăng cường lưu thông không khí bên ngoài vào.

          Như vậy, amoniac được tạo ra trong chuồng nuôi không những ảnh hưởng trực tiếp tới sức khỏe mà còn ảnh hưởng đến khả năng tăng trọng và hệ số chuyển hóa thức ăn của gà. Do đó, để nâng cao năng suất chăn nuôi, người chăn nuôi cần kiểm soát nồng độ NH3 thông qua quản lý độ ẩm chất độn chuồng và độ thông thoáng của chuồng trại. Thực hiện tốt những biện pháp này giúp giảm thiểu được NH3 tạo ra, giúp gà phát triển tốt và mang lại hiệu quả kinh tế trong chăn nuôi gà.

                                                     Hạnh Nguyễn- Chi cục Chăn nuôi và Thú y